Ölçme Değerlendirmede Soru Türleri
Bu iktibas yazısında ölçme değerlendirme soru türlerinden çoktan seçmeli soru türü, doğru-yanlış soru türü ve kısa cevaplı soru türleri hakkında bilgiler bulabileceksiniz.
Öğrencilere birden fazla cevap seçeneği sunarak doğru olan seçeneği belirlemelerini gerektiren bir ölçme ve değerlendirme yöntemidir. Çoktan seçmeli sorular sınıf içi değerlendirmelerde ve büyük katılımlı sınavlarda başarıyı ölçmek için sıklıkla başvurulan bir tekniktir. İyi hazırlanmış bir çoktan seçmeli sınavda bilgi, kavrama, uygulama ve analiz düzeyinde sorular ile ölçme işlemi gerçekleş- tirilir. Çoktan seçmeli sorular soru kökü ve seçeneklerden oluşmaktadır. Seçeneklerde sadece bir tane doğru cevap, doğru cevap dışındaki seçeneklerde ise çeldiriciler bulunur. Çeldiriciler, konuyu tam anlamıyla bilmeyen öğrencileri belirlemeye yönelik hazırlanan seçeneklerdir. Çoktan seçmeli sorular her seviyede kullanılabilmekte ve sınıf seviyesine göre seçenek sayıları farklılık göstermektedir. Çoktan seçmeli soruları hazırlarken sorunun anlaşılır olması, sınıf seviyesine uygun olarak hazırlanması, bir testte bulunması gereken soru sayısı gibi önemli hususlara dikkat edilmelidir. İlkokul seviyesinde çoktan seçmeli sorular oluşturulurken daha dikkatli olunmalıdır. Ülkemizde ortaokuldan ortaöğretime geçişte ve ortaöğretimden üniversiteye geçişte uygulanan sınavlarda da çoktan seçmeli sorular kullanılmaktadır. Çoktan seçmeli soruların iyi hazırlanması, testin güvenilir ve geçerli olması bakımından da oldukça önemlidir.
Çoktan seçmeli sorular hazırlanırken/uygulanırken dikkat edilmesi gerekenler:
☐ Sorular öğrenci ve sınıf seviyesine uygun olmalıdır.
☐ Sorular anlaşılır ve açık bir dille yazılmalıdır.
☐ Çoktan seçmeli sorularda kişisel görüş ve yargı sorulmamalıdır.
☐ Her soru sadece bir davranışı ölçmelidir.
☐ Soru kökü gereğinden uzun olmamalıdır. Uzun soru kökleri amaçtan uzaklaşmaya neden olacak ve öğrencinin dikkatini dağıtacaktır.
☐ Sorularda bulunan seçenek sayısı öğrenci seviyesine uygun olarak belirlenmelidir.
☐ İlkokul 1., 2. ve 3. sınıflarda 3 seçenek; ilkokul 4. sınıfta ve ortaokulda 4 seçenek; ortaöğretimde ise 5 seçenek olmalıdır.
☐ Belirlenen çeldiriciler verilmek istenen bilgiye tam anlamıyla sahip olmayan öğrencileri ayırt etmeye yönelik olmalıdır. Bilen ile bilmeyen ayrımını yapılabilmelidir.
☐ Her soru diğer sorulardan bağımsız olmalıdır. Bir soru, diğer sorular için ipucu niteliği taşımamalıdır.
☐ Olumsuz bir soru kökü kullanıldıysa dikkati olumsuz ifadeye çekmek için verilen ifadenin altı çizilmelidir.
☐ Soru kökünde en az, en fazla, kesinlikle, en küçük, en büyük… gibi dikkat çekilmesi gereken ifadelerin altı çizilmelidir.
☐ Seçenekler sayısal ifadelerden oluşuyorsa küçükten büyüğe veya büyükten küçüğe olacak şekilde sıralama yapılmalıdır.
☐ Seçenekler tek kelimeden oluşuyorsa alfabetik sıra ile yazılmalıdır.
☐ Soruda öncüller varsa “hepsi/hiçbiri” kelimeleri seçenek olarak kullanılmamalıdır.
☐ Öncüllü sorularda seçeneklerin sıralamasına dikkat edilmelidir (Önce tek öncüllü cevaplar kendi arasında sıralanır, iki öncüllü cevaplar kendi arasında sıralanır şeklinde bir sıralama yapılmalıdır.).
☐ 3 öncüllü bir soruda olası seçenekler arası sıralama örneği: Yalnız I, Yanız II, Yalnız III, I ve II, I ve III, II ve III, I, II ve III.
☐ Soru kökü koyu yazılmalıdır.
☐ Soru kökünde yer alan tırnak işareti içinde verilmiş ifadeler koyu yazılmamalıdır.
☐ Sorunun açıklandığı bölümde birden fazla cümle var ise son cümle bir alt satırdan başlayacak şekilde soru kökü olarak alınmalı ve koyu yazılmalıdır. Diğer cümleler koyu yazılmamalıdır.
☐ Seçeneklerin uzunlukları birbirine yakın olmalıdır. Diğer seçeneklerden daha kısa veya daha uzun verilen seçenekler öğrenciler için olası doğru cevap niteliği taşıyabilmektedir.
☐ Doğru cevapların seçeneklere dağılımı mümkün olduğu kadar eşit olmalıdır.
Bilgiyi basit düzeyde ölçmede kullanılan, hazırlanması az zaman alan ve puanlaması kolay olan birölçme yöntemidir. Doğru-yanlış soru türlerinde öğrenciler verilen ifadelerin doğru mu yoksa yanlış mı olduğuna karar verirler. Bu sorular, genelde bir konunun öğrenilip öğrenilmediğini hızlı bir şekilde değerlendirmek için kullanıldığından biçimlendirici değerlendirmenin önemli bir parçasıdır.
Doğru-yanlış türünde sorular hazırlanırken/uygulanırken dikkat edilmesi gerekenler:
☐ Yönerge açık ve net olmalıdır. Yönergeyi okuyan herkes aynı şeyi anlamalı ve aynı adımları izlemelidir.
☐ İfadelerin açık ve net yazılması önemlidir. Gereksiz uzun cümlelerden kaçınılmalıdır.
☐ Doğru-yanlış ifadelerin sayısı yaklaşık olarak aynı olmalıdır.
☐ Şans başarısını düşürmek için yanlış olarak belirlenen ifadelerin doğrularının yazılması istenebilir. İfadelerin doğrularının yazılması için öğrencilere yeterli alan verilmelidir.
☐ Doğru-yanlış ifadelerinde olumsuz kelimeler kullanılmamalıdır. Kullanılacaksa anlam karışıklığına yol açmadığından emin olunmalıdır.
☐ Doğru-yanlış ifadeleri bir örüntü oluşturacak şekilde sıralanmamalı ve cevap anahtarı ipucu niteliğinde olmamalıdır (DYDYDYDY… şeklindeki bir cevap anahtarı uygun değildir.)
Çoktan seçmeli sorular hazırlanırken/uygulanırken dikkat edilmesi gerekenler:
☐ Sorular öğrenci ve sınıf seviyesine uygun olmalıdır.
☐ Sorular anlaşılır ve açık bir dille yazılmalıdır.
☐ Çoktan seçmeli sorularda kişisel görüş ve yargı sorulmamalıdır.
☐ Her soru sadece bir davranışı ölçmelidir.
☐ Soru kökü gereğinden uzun olmamalıdır. Uzun soru kökleri amaçtan uzaklaşmaya neden olacak ve öğrencinin dikkatini dağıtacaktır.
☐ Sorularda bulunan seçenek sayısı öğrenci seviyesine uygun olarak belirlenmelidir.
☐ İlkokul 1., 2. ve 3. sınıflarda 3 seçenek; ilkokul 4. sınıfta ve ortaokulda 4 seçenek; ortaöğretimde ise 5 seçenek olmalıdır.
☐ Belirlenen çeldiriciler verilmek istenen bilgiye tam anlamıyla sahip olmayan öğrencileri ayırt etmeye yönelik olmalıdır. Bilen ile bilmeyen ayrımını yapılabilmelidir.
☐ Her soru diğer sorulardan bağımsız olmalıdır. Bir soru, diğer sorular için ipucu niteliği taşımamalıdır.
☐ Olumsuz bir soru kökü kullanıldıysa dikkati olumsuz ifadeye çekmek için verilen ifadenin altı çizilmelidir.
☐ Soru kökünde en az, en fazla, kesinlikle, en küçük, en büyük… gibi dikkat çekilmesi gereken ifadelerin altı çizilmelidir.
☐ Seçenekler sayısal ifadelerden oluşuyorsa küçükten büyüğe veya büyükten küçüğe olacak şekilde sıralama yapılmalıdır.
☐ Seçenekler tek kelimeden oluşuyorsa alfabetik sıra ile yazılmalıdır.
☐ Soruda öncüller varsa “hepsi/hiçbiri” kelimeleri seçenek olarak kullanılmamalıdır.
☐ Öncüllü sorularda seçeneklerin sıralamasına dikkat edilmelidir (Önce tek öncüllü cevaplar kendi arasında sıralanır, iki öncüllü cevaplar kendi arasında sıralanır şeklinde bir sıralama yapılmalıdır.).
☐ 3 öncüllü bir soruda olası seçenekler arası sıralama örneği: Yalnız I, Yanız II, Yalnız III, I ve II, I ve III, II ve III, I, II ve III.
☐ Soru kökü koyu yazılmalıdır.
☐ Soru kökünde yer alan tırnak işareti içinde verilmiş ifadeler koyu yazılmamalıdır.
☐ Sorunun açıklandığı bölümde birden fazla cümle var ise son cümle bir alt satırdan başlayacak şekilde soru kökü olarak alınmalı ve koyu yazılmalıdır. Diğer cümleler koyu yazılmamalıdır.
☐ Seçeneklerin uzunlukları birbirine yakın olmalıdır. Diğer seçeneklerden daha kısa veya daha uzun verilen seçenekler öğrenciler için olası doğru cevap niteliği taşıyabilmektedir.
☐ Doğru cevapların seçeneklere dağılımı mümkün olduğu kadar eşit olmalıdır.
Bilgiyi hatırlama, anlama ve basit düzeyde uygulama becerilerini ölçmek için sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Sorunun cevabı genellikle tek bir kelime veya birkaç kısa cümleden oluşur. Kısa cevaplı sorularda seçenekler bulunmadığından, öğrencilerin doğru cevabı tahmin etme olasılığı azalır. Ancak bu sorular, yaratıcılık ve analitik düşünceyi ölçmek için kullanılmaz.
Kısa cevaplı sorular hazırlanırken/uygulanırken dikkat edilmesi gerekenler:
☐ Cevabın bir sayı, kelime, kelime grubu veya kısa birkaç cümleden oluşmasına dikkat edilmelidir.
☐ Cevabın kişisel görüş veya özgün ifadeler gerektirmemesine dikkat edilmelidir.
☐ Doğru cevap net olarak belirlenmelidir. Bu sayede puanlama da nesnel olarak yapılabilir.
☐ Kısa cevaplı sorular, kısa sürede konunun birçok kazanımına yönelik soru hazırlama imkânı sağlar.
